Brak żelaza w organizmie, znany również jako niedobór żelaza, jest jednym z najczęstszych problemów zdrowotnych na świecie, który może prowadzić do anemii (niedokrwistości).
Żelazo jest kluczowym składnikiem niezbędnym do produkcji hemoglobiny – białka w czerwonych krwinkach odpowiedzialnego za transport tlenu do komórek ciała. Niedobór tego pierwiastka może wpływać na ogólne samopoczucie i funkcjonowanie organizmu.
Przyczyny niedoboru żelaza
Niewystarczająca podaż w diecie
Dieta uboga w produkty bogate w żelazo, takie jak czerwone mięso, ryby, jajka, warzywa strączkowe czy szpinak, może prowadzić do niedoboru tego pierwiastka.
Zwiększone zapotrzebowanie
Niektóre grupy osób mają większe zapotrzebowanie na żelazo, m.in.:
- Kobiety w ciąży – żelazo jest niezbędne dla rozwijającego się płodu.
- Dzieci i młodzież w okresie intensywnego wzrostu.
- Sportowcy – ich organizm potrzebuje więcej żelaza na regenerację mięśni.
Utrata krwi
Główna przyczyna niedoboru żelaza, zwłaszcza u kobiet w wieku rozrodczym (obfite miesiączki). Do utraty krwi mogą także przyczyniać się:
- Krwawienia z przewodu pokarmowego (np. w wyniku wrzodów, hemoroidów czy raka jelita grubego).
- Częste oddawanie krwi.
Problemy z wchłanianiem żelaza
Choroby przewodu pokarmowego, takie jak celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna, czy stosowanie niektórych leków (np. inhibitorów pompy protonowej) mogą ograniczać zdolność organizmu do wchłaniania żelaza.
Objawy niedoboru żelaza
Niedobór żelaza często rozwija się stopniowo, a objawy mogą być początkowo mało zauważalne. Do najczęstszych symptomów należą:
- Zmęczenie i osłabienie: Spowodowane zmniejszoną ilością tlenu dostarczanego do komórek.
- Bladość skóry i błon śluzowych: Jest wynikiem niedoboru hemoglobiny.
- Zawroty głowy i bóle głowy: Upośledzenie transportu tlenu do mózgu może powodować te dolegliwości.
- Kruche paznokcie i wypadanie włosów: Skutki osłabionej regeneracji tkanek.
- Problemy z koncentracją i pamięcią: Żelazo odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu układu nerwowego.
Nietypowe objawy braku żelaza w organizmie
Jak łaknienie na substancje niejadalne (np. kreda, ziemia) – tzw. pica.
Diagnoza niedoboru żelaza
Diagnoza opiera się na badaniach krwi, takich jak:
- Morfologia krwi – obniżony poziom hemoglobiny i hematokrytu może wskazywać na anemię.
- Poziom ferrytyny – ferrytyna odzwierciedla zapasy żelaza w organizmie.
- Poziom żelaza w surowicy – jego niskie wartości potwierdzają niedobór.
W przypadku podejrzenia utraty krwi lub problemów z wchłanianiem żelaza konieczne mogą być dodatkowe badania, np. gastroskopia czy kolonoskopia.
Leczenie niedoboru żelaza
Suplementacja żelaza
Najczęściej stosuje się doustne preparaty żelaza w formie tabletek lub żelazo w płynie. Ważne jest, aby:
- Przyjmować żelazo na czczo (najlepiej z witaminą C, która zwiększa jego wchłanianie).
- Unikać równoczesnego spożycia produktów ograniczających wchłanianie żelaza, takich jak kawa, herbata, nabiał czy błonnik.
Dieta bogata w żelazo
Zwiększenie spożycia produktów takich jak:
- Mięso (zwłaszcza wołowina, wątróbka).
- Warzywa strączkowe, szpinak, jarmuż.
- Produkty pełnoziarniste.
- Orzechy, pestki dyni, suszone owoce.
Leczenie przyczynowe
Jeśli niedobór żelaza wynika z choroby, konieczne jest leczenie podstawowego schorzenia (np. usunięcie polipów jelitowych, leczenie choroby wrzodowej).
Dożylne podanie żelaza
W ciężkich przypadkach niedoboru, gdy doustne suplementy są nieskuteczne lub nietolerowane, można podawać żelazo dożylnie.
Zapobieganie niedoborowi żelaza
Aby zapobiegać niedoborowi żelaza, warto:
- Utrzymywać zróżnicowaną dietę bogatą w produkty zawierające żelazo.
- Monitorować poziomy żelaza u osób z grup ryzyka, np. kobiet w ciąży.
- W razie potrzeby stosować suplementy pod nadzorem lekarza.
Brak żelaza w organizmie, jeśli nie jest odpowiednio leczony, może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, w tym przewlekłej anemii i pogorszenia jakości życia. Dlatego kluczowe jest wczesne rozpoznanie i odpowiednie działania, które przywrócą równowagę w organizmie.
